Η διάσωση των Εβραίων: αλήθειες και μύθοι

Ημέρα μνήμης η σημερινή, 27 Ιανουαρίου, για τα θύματα του Ολοκαυτώματος. Σαν σήμερα το 1946 τα προελαύνοντα σοβιετικά στρατεύματα απελευθέρωσαν το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Aουσβιτς - Μπίρκεναου στην Πολωνία. Σχεδόν 70 χρόνια μετά στερεότυπα και «ιστορικές παρεξηγήσεις» σχετικά με το τι συνέβη και τι θα μπορούσε να αποφευχθεί καλά κρατούν και στη δική μας χώρα. Την ενδιαφέρουσα αυτή συζήτηση ανοίγει, από μία διαφορετική οπτική γωνία, το βιβλίο που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Καπόν» «Διάσωση» των ιστορικών Καρίνας Λάμψα και Ιακώβ Σιμπή. Η κ. Λάμψα μιλά στον «ΑτΚ» για τη διάσωση – και κυρίως τη μη διάσωση – του εβραϊκού πληθυσμού στην Ελλάδα από το Ολοκαύτωμα.

Υπάρχει απάντηση στο ερώτημα για το αν θα μπορούσαν να σωθούν οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης; Αφιερώνετε ένα μεγάλο κεφάλαιο σε αυτό...

Νομίζω ότι κατά κάποιοn τρόπο δίνουμε την απάντηση. Προσπαθούμε επίσης να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους, όπως για παράδειγμα σε ό,τι αφορά το ρόλο του αρχιραβίνου Κόρετς. Με τον Ιάκωβο Σιμπή κάναμε συζητήσεις γι’ αυτό το θέμα επί δύο ολόκληρα χρόνια. Υπάρχει πρόβλημα με τις πηγές και κάποια σημεία παραμένουν και θα παραμείνουν σκοτεινά. Ακόμη και σήμερα, συγγενείς των θυμάτων του Ολοκαυτώματος θεωρούν ότι ο Κόρετς ήταν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνος για την τραγωδία της Θεσσαλονίκης. Ωστόσο, παρά την αξία τους, οι μαρτυρίες των επιζώντων ενέχουν όμως τον παράγοντα της συναισθηματικής φόρτισης. Αφιερώνουμε ένα κεφάλαιο στα Εβραϊκά Συμβούλια και τον τρόπο λειτουργίας τους, για να δείξουμε ότι ο Κόρετς δεν ήταν μια ξεχωριστή περίπτωση.

Ποιος ήταν λοιπόν ο ρόλος των Εβραϊκών Συμβουλίων και των προέδρων τους;

Οι πρόεδροι των Εβραϊκών Συμβουλίων ακολούθησαν πολύ διαφορετικές πορείες. Αλλοι αυτοκτόνησαν, άλλοι αντικαταστάθηκαν, άλλοι εκτοπίστηκαν κι άλλοι συνεργάστηκαν. Ομως, το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο. Οι Γερμανοί τους αντικαθιστούσαν με άλλους, οι οποίοι εντέλει υποχρεώνονταν να κάνουν αυτό που τους ζητούσαν ή εν πάση περιπτώσει για όσο καιρό τους χρειάζονταν. Πρέπει να πούμε βέβαια πως δε γνώριζαν αυτά που σήμερα γνωρίζουμε. Με δυο λόγια, οι Εβραίοι ήταν παγιδευμένοι στην Ευρώπη. Το δίλημμά τους ήταν να πεθάνουν όρθιοι ή να πάνε σαν πρόβατα στη σφαγή..

Εβραϊκή αντίσταση υπήρξε, και αν όχι, γιατί;

Εβραϊκή αντίσταση υπήρξε σε χώρες που αναπτύχθηκαν τα εβραϊκά κινήματα κι έτσι υπήρχε έτοιμο το υπέδαφος. Κι όπου, βέβαια, υπήρχε και μία βοηθητική στήριξη από τον πληθυσμό. Στο βιβλίο αναφερόμαστε εκτενώς στις εξεγέρσεις στα γκέτο και τα στρατόπεδα. Στη Θεσσαλονίκη ειδικότερα δεν υπήρχε τίποτε από αυτά. Η εβραϊκή κοινότητα ήταν διαλυμένη. Και βρισκόταν σε παρακμή, έπειτα από την πυρκαγιά και το πογκρόμ του Κάμπελ και τα κύματα μετανάστευσης προς την Παλαιστίνη που ακολούθησαν.

Στο βιβλίο σας φαίνονται έντονες διαφοροποιήσεις στη διάσωση ή τη μη διάσωση του εβραϊκού πληθυσμού από πόλη σε πόλη. Ποιος είναι ο ρόλος που έπαιξε σε αυτό ο ντόπιος πληθυσμός;

Η στάση του ντόπιου πληθυσμού ήταν ένας παράγοντας, όχι όμως ο μοναδικός. Στη Θεσσαλία, για παράδειγμα, όπου έχουμε υψηλό ποσοστό διάσωσης, υπήρχε η πρόσβαση στα βουνά, όπου έδρευε η ελληνική αντίσταση και συνεπώς ήταν ευκολότερο για τους Εβραίους να βρουν καταφύγιο. Στην Αθήνα, υπήρχε η δυνατότητα διαφυγής μέσω θαλάσσης, ιδίως μέσω Εύβοιας. Σε γενικές γραμμές όμως μπορούμε να πούμε ότι όπου η εβραϊκή κοινότητα ήταν πολυπληθής και οικονομικά ισχυρή, δεν είχε μεγάλη στήριξη από τον ντόπιο πληθυσμό. Δυστυχώς, πολλοί Ελληνες επωφελήθηκαν οικονομικά από την κατάσταση και ιδιοποιήθηκαν εβραϊκές περιουσίες. Στη Θεσσαλονίκη, η διοίκηση των Σιμωνίδη και Χρυσοχόου συνέβαλε σε αυτό που τελικά συνέβη. Η απαλλοτρίωση του νεκροταφείου δείχνει ότι σε κάποιες περιπτώσεις το ελληνικό κράτος εκμεταλλεύτηκε την «ευκαιρία» του πολέμου για να πραγματοποιήσει ορισμένες επιδιώξεις του.agelioforos.gr